هفتاد و پنجمین نشست ادبی چارباغ خیال

گزارش: حمزه عابر

هفتاد و پنجمین نشست ادبی چارباغ خیال در حالی برگزار شد که دومین نشست مشترک با خانه‌ی داستان بلخ را رقم می‌زد. 

این گردهمایی پرشکوه ادبی، بعد از ظهر پنجشنبه‌ هشتم قوس(آذرماه) ۱۴۰۳خ. از سوی «انجمن ادبی خانه‌ مولانا»،‌ «انجمن نویسندگان بلخ» و دومین نشست مشترک این دو تشکل ادبی با «خانه‌ی داستان بلخ» به همکاری کتاب‌خانه‌ی عمومی فردوسی در سالن ابن سینای همان کتاب‌خانه برگزار شد.

هدف از برگزاری این نشست‌ها پاسداشت از فرهنگ و ادبیات فارسی و شناخت استعدادهای برتر ادبی در بخش‌های مختلف نویسندگی و ارائه راهکارهای مناسب و لازم برای رشد و شکوفایی آنان اذعان شده است.

این همایش با اجرای آقای «ویس شیرزاد» یک تن از شاعران جوان بلخ آغاز شد و خوانش متون کلاسیک، نقد و بررسی شعر و داستان و خوانش شعر و تکه‌های داستانی کوتاه، از فرایند و ثمره‌های آن بود.

نخستین بخش/خوانش متون کلاسیک: برای بار نخستین در سلسله‌خوانش متون کلاسیکِ این نشست، دفتر وزین «گلشن راز» اثر «شیخ محمود شبستری(یکی از عارفان و شاعران سده‌ی هشتم ه.ق.)» دست‌خوش گشودن شد و از چندین بیت آن خوش‌خوانی و توضیح صورت گرفت. این توفیق بزرگ در اختیار عارف، فیلسوف و شاعر بلخابی، ملقب به استاد فاضلی بلخابی قرار داشت و این بزرگ‌مرد با بیان شیوا و تفسیر گویا به خوانش و توضیح مفصل آن پرداخت.

 دومین بخش/نقد و بررسی: نقد و بررسی شعر و داستان، که از بخش‌های ویژه و اصلی «چارباغ خیال» محسوب می‌شود، در آن، پنج رباعی از «موسای مهربان» و داستان کوتاهی از بانو «سمیه ابراهیمی»‌ توجه اشتراک‌کنندگان و به ویژه صاحب‌نظران آن را جلب نمود.

چکیده‌ی صحبت‌ها در خصوص رباعی‌های آقای مهربان: رباعی‌های آقای مهربان از چندین نگاه بررسی شد که توضیحات آن به صورت عمودی در خطوط زیرین آورده شده است.

زبان: این سروده‌ها در سطح زبانی سبک، ضعیف و نامتعارف یاد شد که از نوسان عمیق برخوردار  بوده و حتا این نوسان نتوانسته است به ثبات برسد. در جایی دایره‌ی واژگانی تعادل خاصی میان این دو ویژگی زبانی ایجاد و حفظ نشده است.

آهنگ و زن: از نگاه عروضی در بسا موارد پرش‌های آهنگی برجسته شد و منتقدین برای شاعر خاطرنشان ساختند که رباعی از آنجایی که قالب مشخص عروضی و داشته و از دایره‌ی واژگانی اش محدود است، کار شاعر از نگاه تعدد وزن و فزونی ابیات، ساده است، بنابر این انتظار می‌رود در این خصوص توجه بیشتر صورت بگیرد و از هر گونه نگاه سهل‌انگارانه پرهیز شود.

ترکیب‌سازی: آنان موارد چند از ترکیب‌سازی را در شعرهای آقای مهربان برجسته نمودند و سفارش و تأکید بر سعی در تکرار این ساختار نمودند.

موضوع و مضمون: موضوع شعرهای این شاعر بیشتر عاشقانه و اجتماعی یاد شد که از نگاه  مضمون‌سازی در حد معمول خودش موفق بوده اما با آن هم مضامین کلیشه‌یی نیز در جای‌جای آن به چشم می‌خورد.

جمع‌بندی: این شعرها نشان‌دهنده استعداد شاعر جوان بلخی است که شناخت نسبی او را در خصوص شعر و شاعری بازتاب می‌دهد؛ اما هنوز محل کار در عرصه برای او طولانی است تا بتواند خودش از این سردرگمی زبانی نجات دهد و به ثبات شاعرانگی برسد.

خلاصه‌ی بررسی‌ها درباره‌ی داستان بانو ابراهیمی:این داستان نیز از لایه‌های مختلف واکاوی و بررسی شد که به چکیده‌ی آن در ‌ذیل پرداخته شده است.

زبان و نثر داستان: زبان و نثر این داستان ساده، زیبا و گیرا خوانده شد؛ اما از نگاه رسایی و یک‌دست بودن دچار نوسان یاد شد. آنان این باور را بر زبان جاری نمودند که داستان وقتی از زبان راوی یا به صورت منولوگ روایت می‌شود شایسته نیست که در آن از واژگان عامیانه و گفتار روزمرگی بهره‌برداری صورت بگیرد. نثر اصلی داستان بایست از زبان ادبی و یک‌دست برخوردار باشد.

طرح داستان: به باور آنان، این داستان که با نام ‌«بخت‌آور» طرح‌ریزی شده است بر محور ازدواج اجباری در جامعه سنتی افغانستان می‌پردازد، پردازش و پیام‌رسانی این داستان آنچنان که شایسته‌ی یک داستان کوتاه است، روشن و مشخص نیست و نیاز به واکاوی عمیق‌تری دارد تا به شکوفایی برسد و لایه‌های بیشتر از آن گشوده شود تا باعث افزایش وضاحت آن شود.

سوژه: به باور آنان این سوژه نمایانگر و نشان‌دهنده‌ی دغدغه‌مندی و رسالت اوست که از یک موضوع بسیار انسانی پرداخته است: اجبار اجباری و سرنوشت تلخ زنان در جوامع سنتی افغانستان. اما با آن هم ابهام در هدف این سوژه که عمق بیشتر نیافته و لایه‌های بیشتری از‌ آن بازگشایی نشده است و عدم نوآوری در روایت داستان از مواردی بودند که در فهرست معایب سوژه‌سازی و سوژه‌پروری آورده شد.

شخصیت‌پردازی: این ویژگی داستانی بانو ابراهیمی باورپذیر گفته شد؛  اما در این خصوص موارد چون: کلیشه‌یی بودن و عدم تعمق در شخصیت‌ها و ننمایاندن حالات و انفعالات آنان، از معایب شخصیت‌پردازی یاد شد.

فضاسازی: آنان فضاسازی را از نقاط قوت داستان «بخت‌آور» برشمردند اما برای چندبرابر شدن گیرایی این ویژگی، نکته‌هایی را در خصوص کوتاه و هدفمند بودن و توجه بر تنوع فضاسازی ایراد نمودند.

جمع‌بندی: داستان بخت‌آور از نگاه نظردهندگان چارباغ خیال، در ارائه واقعیت تلخ زندگی زنان افغانستانی و نقض حقوق آنان موفق عمل کرده و فضاسازی خوبی در آن پدیدار شده است؛ اما مشکلاتی چون: کلیشه‌بودن شخصیت‌‌ها،‌ نبود زوایه‌دید نوآورانه در سوژه و کمبود تنوع احساسی و فضاها، باعث کاهش‌ تأثیرگذاری آن شده است.

خوانش اثر: این بخش که می‌توان آن را از حسن ختام نشست ادبی چارباغ خیال خواند، در آن شخصیت‌های ادبی حاضر در نشست: مجید خاکسار، آقا محمد ذاهب، سید احمدرشاد حیدری، حسن بی‌کران روحانی، رضی‌الله بهیج، محمدالله احساس، صداقت خراسانی، اسدالله واحدی، حبیب فروتن، گل‌آقا طاهری،‌ طاها حسینی، مهدی مهدیار، عاطف کابلیان، فضل‌ربی افتقار و ویس شیرزاد شعرها و تکه‌های داستانی کوتاه خود شان را خوش‌خوانی کردند.

و سر انجام هفتاد و پنجمین نشست ادبی چارباغ خیال نیز با کندن عکس‌های خاطره‌ساز به پایان یافت.