هشتادمین نشست ادبی چارباغ خیال

گزارش: حمزه عابر

هشتادمین نشست ادبی «چارباغ خیال» در  بلخ در حالی برگزار شد که عنوان آن با بزرگداشت از جایگاه ادبی و یک عمر فعالیت فرهنگی «محمدزمان فیروز»شاعرپیش‌کسوت و شناخته‌شده‌ی بلخ بامی گره خورد بود.

این نشست ادبی پس از ظهر روز پنج‌شنبه ۲٠ جدی(دی‌ماه) ۱۴۰۳ خ. از سوی «انجمن ادبی خانه مولانا»، انجمن «نویسندگان بلخ» با همکاری ریاست کتابخانه عمومی فردوسی در « مخزن» همان کتابخانه و با حضور الحاج محمد زمان فیروز(شاعر وفرهنگی پیش‌کسوت بلخی)، دکتر محمدصالح راسخ(آمر بخش آموزش‌های مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه بلخ)، استاد صالح محمد خلیق(پژوهشگر برجسته و رئیس انجمن نویسندگان بلخ)، استاد محمد فهیم کریمی(استاد دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بلخ)، استاد احمدمسعود نوید(رئیس دانشگاه ومؤسسه آموزش‌های عالی راه سعادت)، سیدسکندرحسینی بامداد(رئیس کتابخانه عمومی فردوسی و رئیس انجمن ادبی خانه مولانا)و جمعی پر شکوه شاعران و نویسندگان بلخ، برگزار شد.

همایش ادبی چارباغ خیال همانند همیشه با گردانندگی آقای ویس شیرازد آغاز شد و که قرائت، سخنرانی و شعرخوانی از فرایندهای آن بود.

گام نخستین این نشست، با قرائت آیاتی چند از کلام الله مجید، توسط محترم محمدالله احساس متبرک شد.

اولین سخنران این نشست، استاد فرزانهٔ بلخ صالح محمد خلیق بود که آن بزرگ‌مرد به معرفی و کارکردهای ادبی و شخصیت فرهنگی و اجتماعی محترم محمد زمان فیروز پرداخت. که در سطور بعدی، چکیدهٔ آن صحبت‌ها از قول جناب شان آورده شده است.
چکیده صحبت‌های صالح محمد خلیق:

حاج محمّدزمان فیروز فرزند حاج صوفی محمّدیعقوب در سال ۱۳۲۷ هجری خورشیدی در بلخ زاده شد، دورهٔ دانش‌آموزی را در دبستان سلطان غیاث‌الدّین غوری بلخ و دبیرستان جنگ کابل و آموزش‌های عالی را تا درجهٔ کارشناسی در دانش‌گاه جنگ کابل به پایان برد و سپس در ارتش کشور در بخش‌های گوناگون لشکری تا رتبهٔ ژنرالی خدمت کرد و به دنبال آن در بخش‌های کشوری به کارهای فرهنگی و دیوانی به کار پرداخت و اکنون دورهٔ بازنشسته‌گی خود را می‌گذرانَد و در کنار سرایش شعر هنوز هم با نستوهی و عاشقانه سرگرم کارهای فرهنگی و پژوهشی و خدمت‌گزاری به فرهنگ و ادبیّات سرزمین خود است.

استاد خلیق خاطر نشان ساخته گفت:جناب فیروز تا کنون دفترهای شعری “سروده‌های انقلابی” (کابل، ۱۳۶۶)، “نوای دل” (کابل، ۱۳۶۸)، “نیستان” (بلخ، ۱۳۸۲)، “آیینهٔ دیدار” (پیشاور، ۱۳۸۳)، “تیغ قلم” (بلخ، ۱۳۹۱)، “بال پرواز” (بلخ، ۱۳۹۲)، “ژاله‌باران” و… به چاپ رسیده اند. هم‌چنین وی دیوان صوفی عشقری را در سال ۱۳۹۴ گردآوری و تدوین و چاپ کرده است.

 آقای خلیق در فرجام صحبت‌هایش برای این شاعر فرهیخته تن‌درستی کامل، عمر دراز و پیروزی‌هایی فراوان آرزو کرد.

دومین سخنران شاعر «مویه‌های آمو»، آقای سیدسکندر حسینی بامداد بود ایشان صحبت‌هایش را با طرح یک مسئله آغاز کرد که «شعر چیست؟  شاعر کیست و چه رسالتی دارد؟» وی با طرح این مقدمه به بررسی شعرهای محمدزمان فیروز پرداخت که چکیده‌ی از آن در خطوط بعدی آورده شده است.

چکیده صحبت‌های سید سکندر حسینی بامداد: 

در گسترهٔ شعر، مقام شاعری و ساحت قلم در درازنای تاریخ، سخن‌های زیادی گفته شده‌است. از ارسطو و افلاطون تا ابن سینا و خواجه نصیر طوسی، از آموزه‌های دینی و قرآنی تا دیدگاه هنرمندان و صاحب نظران شرقی و غربی در روزگار معاصر، در این زمینه دیدگاه‌ها و نظریه‌های شان را بیان کرده‌اند. 

یکی شعر را زبان پروردگار می‌داند و آن را چون شهاب آسمانی تصور می‌کند که در آسمان عاطفه و خیال درخشیدن گرفته‌است و شاعر چون پیامبری که از این معجزه و موهبت الهی برخوردار است و یکی دیگر آن را نوعی رمانتیسم عنوان می‌کند که دارای طبیعت و جهان دلخواه منحصر به فرد خودش می‌باشد که فقط شاعر با جهان ذهنی خود در آن راه پیدا می‌کند اما مهمترین تلقی که از شعر مطرح شده است، آن را نوعی ادراک و گره‌خوردگی عاطفه و تخیل عنوان کرده‌اند که باعث ایجاد انفعال در وجود انسان و زمینه‌ساز پرواز اندیشه و تفکر می‌شود. من به عنوان کسی که سال‌ها در این قلمرو نفس کشیده‌است با این برداشت موافقم. 

  استاد بامداد خاطر نشان ساخت:مهمترین خصوصیت یک شاعر خوب و تأثیرگذار این است که با جامعه و زمانهٔ خود ارتباط عمیقی داشته باشد و نسبت به تحولات و مسائل پیرامونش بی‌تفاوت نباشد. به باور من، اندیشه‌محوری، بیداری، آزادگی، و آرمان‌خواهی از مهمترین خصوصیت‌های یک شاعر و نویسندهٔ رسالت‌مند است. 

با همین بیان و نگاه، آقای فیروز به عنوان یک شاعر پیشکسوت و یک شخصیت جان‌آگاه دردمند همیشه و همواره در بازتاب و انعکاس رخدادهای تلخ و شیرین اجتماع و مسائل ملی و آیینی در شعرهایش بیان کرده است. 

آخرین سخنران این نشست استاد فرهیخته و گرامی آقای محمد فهیم کریمی بود که وی درباره‌ی شعرهای آقای زمان فیروز را از پنج زاوی‌هی شعری: زبان، موسیقی، صور خیال، قالب و محتوا  صحبت نمود و برای هر یک از ویژگی‌های آن مثال‌های متعدد ذکر کرد. 

چکیدهٔ صحبت‌های استاد محمدفهیم کریمی: 

زبان: از میان گونه‌های مختلف زبان‌های شعر، زبان شعرهای محمد زمان فیروز، ساده و فاقد پیچیدگی‌های زبانی است و سرشار از کلمات بومی مردمی است. گذشته از آن در میان شعرهای وی واژگان بیگانه و اروپایی نیز به چشم می‌خورَد. 

موسیقی: از نگاه موسیقی معنوی: از تناسب، تضاد تشخیص بهربرداری صورت گرفته است از نگاه موسیقی لفظی جناس، تکرا و واج‌آرایی جلوه‌نمایی می‌کند و از نگاه موسیقی بیرونی(عروضی) از چند بحر محدود برخوردار شده است و همچنین از نگاه موسیقی کناری بیشتر از قوافی و ردیف‌های کلیشه‌یی و کهن استفاده شده است. 

صور خیال: از میان گونه‌های رنگین صور خیال، تشبیه و استعاره در شعرهای محمدزمان فیروز بیشترین کاربرد را به خود اختصاص داده است. 

قالب: از قالب‌های کهن؛ مانند: دوبیتی، رباعی، غزل، مثنوی بهره جسته شده و از این میان قالب دلخواه شاعر، قالب دوستداشتی غزل است. 

محتوا و موضوع: درون‌مایهٔ شعرهای محمد زمان فیروز مختلف و متعدد است؛ مثل: 

موضوعات مناسبتی(که در دل نزدیک به نصف آن جاخوش کرده است)؛ 

موضوعات تعلیمی و اخلاقی: اهمیت آزادگی، دوستی، نیکی به دیگران و… 

موضوعات سیاسی: جنگ، صلح، آزادگی، اتحاد و همدلی و…؛ 

موضوعات میهنی؛ 

-عاشقانه‌ها؛ 

و در نهایت مرثیه‌ها و سوگ‌واره‌ها. 

در اخیر بخش شعرخوانی اعضای نشست حسن ختام این همایش ادبی پر شکوه را رقم زد و شاعران حاضر در نشست: حسن خرمی، سیداحمدرشاد حیدری، موسی مهربان، محمدالله احساس، حسیب دهزاد، حمزه عابر، طاها حسینی، سید احمد سادات و ویس شیرازد، شعرهای‌شان را به خوانش گرفتند. 

این نشست ادبی شکوه‌مند با صرف عصرانه و گرفتن عکس‌های خاطره‌ساز به پایان رسید.