شعر
بچه های مولانا
دختران رابعه
داستان
مقالات ادبی
رویداد های ادبی
چند رسانهای
درباره ما
نشر شادیان
نقدانۀ ادبی به شعرهای «مویه‌های آمو»
بسم الله الرحمن الرحیم هست کلید در گنج حکیم
در دفتر شعر«مویه‌های آمو»،ابیات به مانند یک بانو، مو به مو، گیسوی بلندِ آرزو را شانه کرده‌اند و مصرع‌ها نیز مثل دو ابرو، پهلو به پهلو در گفتگو با خویشتن همسو شده‌اند و بندِ بندِ قند پارسی را پاس داشته‌اند و شکرخندِ خوشایندِ مضمون را با معنای بلند، درآمیخته‌اند تا شعری شیرین از شاعری نمکین، بیافرینند. شاعری که نام کتاب را نیز با نقشِی خیال انگیز و آهنگی دلاویز از واژگانی لبريز از موسیقی آغازیده، چنانچه «مو» و «آمو» در«مویه‌های آمو»، جناس ناهمسان افزایشی ساخته و از سویی به انسان انگاری(جان بخشی) پرداخته، آنگونه که با مویه‌ها و اشک‌ها، آمودریا را نواخته است.
شاعر در تکاپوی عشقِ آنیموسی خویش، آنیمای خود را هرچه صدا می‌زند، نمی‌یابد و در می‌یابد که او گم شده است که می‌سُراید:
«صدا کردم تورا، آوازهایم درگلو گم شد میان وحشت شب در هیاهو،های و هو گم شد»
جهان بینی «سید سکندر حسینی» به غم و شادمانی، بینشی دیگرگون است. غم و شادی او همرنگ خودخواهی نیست، از رنگ دیگر خواهی است. خیال شاعرانه وی، رؤیای رنگینی است که از یاد رفته است:
«خیال آن همه رؤیای رنگین رفته از یادم چرا از سرزمینم شور و شوق رنگ و بو گم شد؟»
اما او گمشده خود را با امید خواهد دید و روزی شاد را در سرنوشت شیرین سرزمین خویش، خواهد چشید که می‌سراید:
«این سرنوشت تلخ و مبهم ماندنی نیست یک روز، شادی می رسد غم ماندنی نیست»
گویا شاعر با نگاه حس آمیزی در «سرنوشت تلخ»، سرنوشت بلخ را با ایهام تبادر، تداعی می‌کند تا این دیار را در کنارِ یار ببیند و جشن بگیرد:
«در بلخ برپا می‌شود جشن گل سرخ اردیبهشت آمد، جهنم ماندنی نیست»
وی با رنگ گل سرخ، اردیبهشت را «استعاره پنهان» از مردم شاداب با سرخیِ گونه‌های از خوشاب می‌شناساند که چشم به راه بوی گلاب هستند تا کامیاب شوند. نیز جهنم را با «استعاره آشکار»، همرنگ سرخیِ عذاب و اضطراب و التهاب می‌داند.
او خوب می‌داند که چگونه شادی را بسراید. از این رو «گل سرخ» را در پیکرۀ دفترِ «چارباغ گل سرخ»، «نماد و استعاره گونه»ای از جشن، امید و روزی نو می‌داند که آن را در قامت نوروز نیز به جلوه می‌آورد:
«نوروز از راه آمده بر تن گل سرخ همراه با آلاله و سوسن گل سرخ…
گل‌دوزی گلبرگ‌ها بر قامت دشت پوشیده است ازعشق پیراهن گل سرخ»
و جایی «گل سرخ» را نماد درختی دیبا و دختری زیبا، نشان داده که گفته است:
«درخت با هیجان بهاری‌اش گل کرد و بعد با همۀ بی‌قراری‌اش گل کرد
درخت رفت و بدل شد به دختری زیبا جنون تازه به چشم خماری‌اش گل کرد»
در حقیقت سراینده با نماد «گل سرخ» در پی امیدواری است که به شیوایی و رسایی، بدیع و معانی و بیان را باهم بیان کرده، چنانچه با هنجارگریزی بسیار بدیع، دل شکستن را که کاری ناخوشایند بوده، هنرمندانه، کاری خوشایند نشان داده است. شاعر، ساحری کرده که با ابزارهای: استعاره کنایی (شکستن دل انتظار)، و اضافۀ تشبیهی (سنگ انتظار) و استعاره مکنیه(انسان انگاری: سر زدن بهار) و تناسب و مراعات نظیر(پلک، سر، دل)، همچنین با یک ممیز ادبی(یک پلک)، چند تصویر آفریده و بهار را به انتظار نشسته است:
«یک پلک مانده سر برسد اول بهار تا بشکند دوباره دل سنگ انتظار»
بازهم کمابیش با همان تصاویر،«گل سرخ» را نماد شکوفایی و سرسبزی می‌شناساند که می‌گوید:
«گل می‌کند شکوفه به گیسوی باغ‌ها شلاق می‌زند به دل صخره، آبشار»
شاعر با رنگ آمیزی واژه‌ها، «نقاشیِ موزیکال» خود را که شعر است، دست به دست و دهان به دهان، بر دوش زبان می‌کشد. آری او سخن نمی‌گوید، نقاشی می‌کشد! چنانچه نقاشِ واژه‌ها، با ایهام و استخدامِ کلمه «شکسته»، بغض خویش را با اضافۀ استعاری در «گلوی شیشه‌ها» که همچون قلب خویش شکننده است، به تصویر کشیده است:
«سنگ می‌بارد مُدام از چارچوب پنجره باز هم بغضم شکسته در گلوی شیشه‌ها»
از سویی از منظر ایهام، واژه «مدام»، یک‌بار در معنای پیوستگی است، بار دیگر در معنای مجازی(مظروف و ظرف)، جام شراب را یادآور است. جام شرابی که با واژگانِ «شکسته» و «شیشه» نیز ایهام تناسب دارد. امّا شاعر از یک حقیقت تلخ، آن هم غربت بلخ، دل شکسته است که آورده است:
«بلخ در جانش نمانده شور مولانا و شمس بارها خون گریه کرد از غربت اندیشه‌ها»
شاعر، خون‌گریه‌های بلخ را در راه مکتب خانه از یک کیف دخترانه، با ترانۀ زخم می‌جوید که گفته است:
«در راه مکتب فرش کردم بستر خون هر روز دارم دست کم، یک زخم تازه
وا می‌کنم تا بقچه‌اش را می‌شود کشف در بین کیف دخترم، یک زخم تازه»
وی با «انسان انگاری» چهره‌ای به بلخ داده که با «طبیعت انگاری» آن را غرق اندوه و زخم کرده:
«بلخ با چهرۀ اساطیری،غرق اندوه کرده دنیا را / زخم ها جلوۀ دگر داده است سرزمین همیشه تنها را»
شاعر اگرچه خود را آواره‌ای از بلخ می‌خواند، امّا آوازۀ آن را خوب می‌داند که چنین می‌خواند:
« من شاعر آواره‌ای از بلخم و افسوس هر شاعری از بلخ، مولانا نخواهد شد»
برپایه نوشتار پیشین، می‌توان چنین نوشت که سید سکندر حسینی، سبک شعری خویش را با «چگونه گفتن» و آراستن معانی، بیان کرده و مکتب ادبی خود را نیز با «چه چیزی گفتن»، بر زبان رانده‌است. او با سبک نیمايی، قلموی واژگان را به بومِ خیال می‌کشاند تا با رنگ مکاتب ادبی، نقش معانی را بیافريند. در واقع وی بینش رئالیستی و تجربه فلسفی خود را با دیدگاه سورئالیستی به شیوۀ«نقاشیِ آهنگین» مجسم می‌گرداند. او گردانندۀ چرخِ معانی است که وقایع زندگیِ زمینی و باورهای آسمانی و آیینی را فرا واقع گرایانه بیان می‌کند. آنجاکه واقعیتِ تشنگی ماه بنی هاشم (درود خدا بر او باد) را با مکتب سورئالیستی به یاری واژگان، نقاشی می‌کند. آنچنان که عزاداری آب را با «حُسن تعلیلِ» عالی و تصویری خیالی، می‌نگارد و مَشک را انسان مدارانه به گریستن بر روی شانه می‌کشاند:
تشنه بودی، آب از داغت عزاداری گرفت مشک‌ها عمری است می‌گریند روی شانه‌ها»
سید سکندرحسینی تنها با شانۀ قلم، زلف مضمون و درونۀ معنا را صاف و ردیف نکرده بلکه ردیف‌ها هم در بیرونۀ سروده‌ها، هم‌ردیف با قافیه‌ها و پساوندها، نقش بازی کرده‌اند تا پرده از رازی بردارند که دربرداندۀ جهان بینیِ یک شاعرِ بیناست. یعنی وی لفظ و معنا را باهم پیش چشم گذارده؛ چنانچه در یک ردیفِ جمله وار، موعودی برای انسانِ چشم انتظار، خواهان است:
«یک شاخه گل، گلدان فقط یک چیز کم دارد هر سفره بی مهمان فقط یک چیز کم دارد
اردیبهشت و سفرۀ سبز خداوندی با این همه باران فقط یک چیز کم دارد
باید بیایی اسم تو در دفترم خالی است این شعر بی عنوان فقط یک چیز کم دارد
وقتی که موعودی نباشد زندگی تلخ است در ذات خود انسان فقط یک چیز کم دارد»
شاعر گاه، با نگاه «مُحاکاتی» به بازآفرینی اشیاء می‌پردازد که بازتابی از جهان بیرونی با زبان هنری است. یعنی با این دیگرگونه دیدن و خلاف قیاس اندیشیدن، دست به سرودن زده و برای آفریدن یک بومِ نو از پدیده‌ها، آستین خیال را نیز بالا برده تا شکل دیگری از جهان را بسازد و مخاطب را بنوازد :
«موج اقیانوس در یک کهکشان گل می‌کند عشق با یک شکل دیگر در جهان گل می‌کند»
آری! سید سکندرحسینی بامداد، تصاویر عینی را با هنجار گریزیِ ذهنی، می‌آمیزد که در جایی، بوسۀ صلح را
بر لب تفنگ می‌آویزد:
«روزی که صلح بوسه زند بر لب تفنگ… گل می‌کند به جای گلوله دو شاخ تاک»
وی ، خواهانِ نیستیِ کاخ ظلمانی است:
«کاخی که دیوارش به روی خون بنا شد باشد به هر اندازه محکم، ماندنی نیست»
سید سکندر با باوری زینبی و حسینی، نیستیِ ظلم را ممکن می‌داند که چنین می‌سراید:
«اربعین نابود خواهد کرد کاخ ظلم را خطبۀ زینب دوباره بر زبان گل می‌کند»
فرجام سخن آن‌که سراینده اگرچه با «مویه‌های آمو»، مویه کرده و گریسته:
«دوباره گریه کردم رود رود امواج آمو را غم دلتنگی‌ام را، غصۀ کوچ پرستو را»
امّا شاعر بلخ، به جای تلخ کامی، برای جهان، از جان، جامی پُر از شیرینی باهم بودن را فراهم آورده که سروده :
«من و تو جان هم هستیم از شیراز و نیشابور هرات و غزنه، بلخ و بامیان، تهران و کابورا
نخواهد دید دشمن بین ما رنگ جدایی را زمان از یاد خواهد برد این موج هیاهو را»
حسین محمدی مبارز(ایلیا)
اسفندگاه 1403
