دومین نشست تخصصی سنجه رونمایی و نقد دفتر شعر آیینی «تکبیر عاشقانه»

گزارش: راضیه سادات حسینی

دومین نشست تخصصی سنجه به همت انجمن ادبی خانه مولانا و انجمن هنر و ادبیات آیینی افغانستان، قبل از ظهر پنجشنبه دوم اسفند ماه ۱۴۰۳ در سالن آسمان حوزه هنری قم برگزار شد. در این نشست تخصصی، دفتر شعر «تکبیر عاشقانه» اثر استاد صالح محمد خلیق، شاعر، نویسنده و پژوهشگر برجسته بلخی، رونمایی و نقد شد.

در آغاز این نشست، سید سکندر حسینی بامداد، رئیس انجمن هنر و ادبیات آیینی افغانستان و انجمن ادبی خانه مولانا، ضمن خوش‌آمدگویی به شرکت‌کنندگان، به اهمیت شعر و رسالت شاعر در طول تاریخ اشاره کرده و خاطرنشان ساخت: در گستره شعر و مقام شاعری، ساحت قلم و اندیشه در درازنای تاریخ، دیدگاه‌های مختلفی درباره چیستی، چرایی و چگونگی شعر مطرح شده است و هر کسی نظر و دیدگاه خودش را درباره شاعر بیان کرده است. یکی شعر را از زبان پروردگار می‌داند و دیگری آن را نوعی آرکائیزم قلمداد می‌کند.

رئیس انجمن ادبی خانه مولانا در ادامه گفت: شاعر به عنوان فرمانروای این قلمرو نقش‌آفرینی می‌کند. شاعر گاهی در نقش یک نقاش و گاهی در نقش یک کارگردان است و برای یک شاعر، هر کلمه صورت و چهره‌ی خاص خودش را دارد.

آقای بامداد، نقش شاعر را در جامعه بسیار تأثیرگذار دانسته و گفت: شاعر رسالتمند کسی است که با جامعه و جهان پیرامونش ارتباط و پیوند عمیقی برقرار کند و رخدادهای محیط خود را به شکل هنرمندانه انعکاس دهد. وی استاد خلیق را شاعری توانا، رسالتمند و حاضر در متن جامعه معرفی کرد که شاهد تحولات سیاسی، اجتماعی و ادبی پنجاه سال گذشته در تاریخ معاصر افغانستان بوده است.

رئیس انجمن هنر و ادبیات آیینی افغانستان، صالح محمد خلیق را شاعری صاحب سبک، صاحب اندیشه و دارای گفتمان ادبی مخصوص به خود دانسته و گفت: دفتر شعر آیینی «تکبیر عاشقانه» از نظر گستره‌ی مضمونی بسیار چشم‌گیر و متنوع است. تنوع فرمی و قالبی از دیگر ویژگی‌های این دفتر شعر است. این مجموعه، مضامین مختلفی چون توحید، مناجات، نعت و توصیف حضرت رسول اکرم (ص)، بزرگداشت و مرثیه سیدالشهدا (ع)، شهدای وطن و شهدای قدس را دربرمی‌گیرد. این ویژگی‌ها نه تنها در این دفتر، بلکه در تمام آثار استاد خلیق دیده می‌شود.

در ادامه، آقای سید محمد جواد شرافت، شاعر و منتقد ایرانی و یکی دیگر از کارشناسان این نشست، به بررسی دفتر شعر «تکبیر عاشقانه» پرداخت. وی انتشار این مجموعه را موجب تقویت زبان فارسی دانست.

آقای شرافت، از نکات مثبت و قابل تقدیر این مجموعه، به نگاه وسیع آن به شعر آیینی اشاره کرده و افزود: وقتی از شعر آیینی صحبت می‌کنیم، بسیاری آن را برابر با شعر اهل‌بیت (ع) می‌دانند، در حالی که چنین نیست. طبق تعریف استاد محمدعلی مجاهدی، شعر آیینی گستره موضوعی وسیعی دارد و هر شعری که به ارزش‌های الهی و انسانی بپردازد، در دایره شعر آیینی قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به گستره وسیع شعر آیینی، این مجموعه شعر را سرشار از مضامین توحیدی و متنوع در قالب، موضوع و موسیقی دانست.

آقای شرافت در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت: دو شاعر را می‌توان نام برد که بر آثار این مجموعه و منظومه فکری جناب خلیق تأثیر گذاشته‌اند. نخست مولانا جلال‌الدین محمد بلخی که دو تأثیر مهم بر این مجموعه دارد: یکی تنوع موضوعی و دیگری موسیقی، که باعث شده خواننده از خواندن این مجموعه خسته نشود.

سید محمد جواد شرافت افزود: شاعر دومی که تأثیر عمیق‌تری بر شاعر داشته، اقبال لاهوری است. بعضی جاها شاعر آن را به صراحت بیان می‌کند. تأثیر شعر اقبال لاهوری زمانی دیده می‌شود که شاعر موضع‌مند می‌شود. شاعر، به واسطه نگاه عرفانی، در غار تنهایی خود چله‌نشینی نمی‌کند، بلکه به غزه و میانمار سر می‌زند و زمانی که به حج می‌رود، شعر رنگ و بوی اعتراضی به خود می‌گیرد و اقبال‌وار می‌نویسد.

آقای شرافت این دوبیتی را به عنوان شاهد مثال بیان کرد:

به روشن‌گستری بگشای لب را
چراغان کن محمد باز شب را
به دور جاهلیت بازگشتند
بیا از سر مسلمان کن عرب را

این منتقد ایرانی در صحبت‌های پایانی‌اش گفت: همیشه درباره موضوع حرف زیاد زده‌ایم، اما درباره موضع کمتر بحث کرده‌ایم. این موضع‌مندی شاعر بسیار ارزشمند است. شاعران در فضای ایران برای آن تحسین می‌شوند، اما در فضای پرالتهاب افغانستان که شاید خریدار هم نداشته باشد، این موضع‌مندی یک جهاد است و جای تشکر دارد.

حجت‌الاسلام و المسلمین انصاری‌نژاد، شاعر و نویسنده شناخته‌شده ایرانی و یکی دیگر از کارشناسان این نشست، به صورت فشرده و تیتر‌وار، صدای مشخص و منحصر‌به‌فرد شاعر در شعرهایش را مورد توجه قرار داده و تنوع موسیقیایی، قافیه و ردیف‌های مأنوس به ذهن در غزل‌ها و تعاملات عارفانه را از ویژگی‌های برجسته این دفتر شعر برشمرد. وی همچنین تأکید کرد که در این اشعار، موضوع و جهت آیینی به درستی رعایت شده است.

در پایان، از استاد صالح محمد خلیق دعوت شد تا پیرامون شعرهایش و دفتر شعر آیینی «تکبیر عاشقانه» صحبت کند.

استاد صالح محمد خلیق ضمن تقدیر از انجمن هنر و ادبیات آیینی افغانستان، انجمن ادبی خانه مولانا و شرکت‌کنندگان دومین نشست ادبی سنجه، پیرامون زندگی ادبی خود گفت: هنوز جوانی‌ام طی نشده بود که رژیم کمونیستی روی کار آمد و در مطبوعات افغانستان، شعر آیینی جایگاهی نداشت. پس از آن، در زمان داوود خان نیز آزادی چندانی برای شعر وجود نداشت. در بیست سال اخیر، آزادی بیشتری تجربه کردیم، اما در آن دوران، هر واژه‌ای را نمی‌شد به راحتی به کار برد. وی تحول جامعه را با تحول شعر مرتبط دانست و از فراز و فرود ادبیات افغانستان در طول پنجاه سال زندگی ادبی خود سخن گفت و با خوانش شعرهایی از دفتر «تکبیر عاشقانه»، سخنانش را به پایان رساند.

در فرجام این نشست، سید سکندر حسینی، سید محمد جواد شرافت، محمدحسین انصاری‌نژاد، دکتر حسین فصیحی، محسن سعیدی، احسان بدخشانی، بانو محدثه نبی حسینی، بانو کبری حسینی بلخی، محمدعطا عرفان (شاعر ایرانی)، سیداعلا امیری، شفیق صادقی و حمزه محمودی شعرخوانی کردند.

این همایش با جشن امضا و اهدای هدیه و لوح تقدیر از سوی انجمن هنر و ادبیات آیینی افغانستان و انجمن ادبی خانه مولانا به استاد خلیق به پایان رسید.