توقفی در چراغ سبز

داستان برگ سبز با توصیف آغاز می‌شود، راوی تجربه اش را از گشت و گذار در قریه‌ی هوسیان، شرح می‌دهد. در اول داستان تصویر زیبایی از محل گشت و گذارش به خواننده می‌دهد.

از راه شیله ای که جای جای آن با برف پوشیده بود به تپه بالا شدیم و کلبه‌ها و خس پوش‌های قریه‌ی “هوسیان” در مقابل ما سبز شدند. در میان دشت‌های پهناور، کشتزارها،باغ‌ها و تپه‌ها که نخستین برف ماه جدی در شعاع پژمرده‌ی آفتاب زمستان به کندی ذوب م‌یشد، یافتن این ده کوچک کار آسانی نبود. (71)

فقر، موضوع مشترک اکثر داستان‌های این مجموعه است، نویسنده با تجربه‌ی ملموس، محرومیت شخصیت‌های داستانش را به تصویر می‌کشد و نا آگاهی‌شان را که از هر چیزی شگفت زده می‌شوند.

کاکا، این چیست؟

این کامره است.

آن را چه می‌کنی؟

با آن عکس می‌گیرم. (73)

از قریه‌ای می‌گوید که جوانانش اغلب یا پنهان‌اند یا گریخته‌اند که این نیز حاصل جنگ ووحشت است. در این داستان، مساله‌ی عدم اعتماد به مردم همان منطقه را بیان می‌کند واینکه به این مردم نمی‌شود آسان اعتماد کرد. نویسنده، از کودکان همان منطقه تعریف می‌کند و در این قسمت نیز خواننده را با خود هماهنگ می‌سازد و نظرش را جویا می‌شود.

این مردم خطرناک اند؛ متوجه باش که به آنها زیاد نزدیک نشوی… به اطراف خود نگاه کن؛ یک جوان هم دیده نمی‌شود. اینجا که قریه‌ی پیران و کودکان نیست! جوانانشان همه، یا گریخته و یا پنهانند. (74)

کودکان البته تمام‌شان گل‌های باغ و راغ، دامنه‌های کوهساران وکل سرزمین مادری اند. ولی شما چه می‌گویید، آیا همه یکسان اند؟ (76)

کرم کاشف، داستانی دیگر از این مجموعه است که بیشتر رنگ و بوی فلسفی دارد و اتفاق خاصی در آن نمی افتد، تنها، نویسنده، از عوالم کتاب و کتاب خوانی می‌گوید و به اصطلاح کرم کتاب یا کسی که خیلی با کتاب سروکار دارد را وصف می‌کند.

می‌گویند در زمان قدیم کرمی بود که در عالم کرم‌ها به نام ” کرم کتاب” یاد می‌شد. این نام را کرم شناسان که خودشان به گروهی از جانوران منسوب اند بر آن گذاشته بودند.(79)

البته این داستان به نوعی طنز تلخی را نیز به همراه دارد و حاکی از جامعه ای‌ست که کتاب نمی‌خواند و تا جایی‌که وقتی به کتابخانه سری می‌زنی، در لای کتاب‌ها کرم‌ها زندگی می‌کنند. نمادی‌ست از جامعه‌ای که به افکار کهن و پوسیده پناه می‌برند و از نو خبری نیست.

روزی برای لحظه‌ای به کتابخانه رفته بود که نام چیزی را در فرهنگ نام‌های اجداد و اسلاف ببیند. با شتاب زده‌گی بی‌حد، فرهنگ ضخیمی را برداشت وگشود؛ اما ناگهان کرمک خاکی رنگ و لاغر و گرد آلودی، سر خود را داخل ور‌ق‌های کتاب کرده و به نظر می‌رسد که حروف و سطرها را با عجله می‌خواند… (81)

لحن نویسنده در این داستان، همچون لحن حکایت گویان در گذشته است. او سعی دارد پایان این داستان را مانند یکی دو داستان دیگرش ببندد و به نحوی پایان بندی اخلاقی و پند آمیز را به دست بدهد.

گویند که هرحکایتی مانند ناوکی است و این ناوک به سوی آماجی رها می‌شود و می پرد. آماج این قصه همه‌ی ماییم، اگر این را می پذیرید، من عرض کردم؛ گردنم در این جهان و در آن جهان گشوده باد! (87)

داستان یک پارچه گوشت، همچنان مثل تمامی داستان‌های این مجموعه با دید سوم شخص یا دانای کل شروع می‌شود. در ابتدای داستان، نویسنده با دادن تصویری از قبرستان، مرگ را در نظر خواننده مجسم می‌سازد. حادثه در داستان، آن‌گاهی اتفاق می‌افتد که راوی تکه‌ای گوشت سرخ را می‌بیند که همانا طفلی نارس هست. تمام دیالوگ‌های داستان نیز در پیوند با همین اتفاق شکل گرفته اند.

قبرستان پیش روی خانه‌ی شان بود. خانه از آنان نبود. از کاکا سرور بود. قبرستان بالای تپه ای بود(90)

سردار تلاش و کوشش کرد که از میان دیگران برای خود راهی بگشاید. وی به دور حلقه‌ی بسته گشتی زد و دری رخنه‌ای به سخنان بچه‌ها گوش سپرد.

توببین، دست و پایش جور است؛ کله اش را می‌بینی؟

هان، مگر بسیار خرد است. هنوز چشم نکرده. (91)

در ادامه‌ی داستان، نویسنده با توصیف‌های عمیق، طرز زندگی مردم همان محل را به تصویر می‌کشد.

تا انجام گرفتن کوشش و تلاش کاکا ملا، شور نخود فروش پیر که همیشه از این کوچه می‌گذشت، با استفاده از موقع، برتبنگ شور نخودش بازار گرمی تدارک دید. (96)

در ادامه ، نویسنده، مشغول شدن ذهن سردار را که کودکی بیش نیست بعد از دیدن پارچه‌ی گوشت و فکر کردن وی به مرگ را بیان می‌دارد.

مادر، کی او را در آنجا انداخته بود؟

من چه می‌دانم؟

گناه دارد نه مادر؟

بلی بچیم گناه دارد.

خواهر مرا خوش داری مادر؟

بلی بچیم، او را خوش دارم

مرا هم خوش داری؟

بلی تو را هم خوش دارم.

ننه جان اگر خواهرم بمیرد، در کوچه می‌اندازی اش؟ (98)

نویسنده با فرهنگ و گویش مردمش آشناست و از اصطلاحاتی که خاص همین مردم است و در مواقع ویژه استفاده می‌کنند را نیز در داستان‌هایش استفاده کرده که به تنوع موضوعی داستان افزوده است. مثلا اصطلاح نان پادشاهی که به کنایه در مورد وعده ی غذاییِ مختصر استفاده می‌شود.

روحیه‌ی پدر خوب نبود. غذای شب هم به تاخیر افتاده بود.پدرش صدا زد:

بیاور این نان پادشاهی را، کشتی ما را.(100)

نشان، یکی دیگر از داستان‌های این مجموعه است که به برگشتن تاج الدین یا تاجو از جنگ می‌پردازد در حالی‌که یک دستش را به اصطلاح در آن جنگ از دست داده و یا شهید ساخته است. این داستان بیانگر محتوای ننگ و ناموس ووطن پرستی است. ایستاده‌گی در مقابل بیگانگان یا به قولی، فرنگی‌ها. نشان بهادریِ که در بهای از دست دادن یک دست تاجو حاصل شده است و ارزش زیادی دارد و اما با گذشت زمان این ارزش کمرنگ می‌شود و نشان، از طاق بالای الماری به زیر می‌افتد و گم می‌شود. بیان اینکه خیلی از ارزش‌ها، زمانی ارزش‌اند و ممکن است با گذشت سالیان سال، رنگ ببازند.

همان نشان کهنه‌ای را که بالای پرده‌ی اتاق، پهلوی اتاق خواب مادر آویزان بود می‌خواهد؛ تو آن را ندیده ای؟

او با شگفتی پاسخ داد:

من که ندیده ام؛ کدام نشان، این دیگر چی بوده؟ (112)

بعد از غزا با فرنگی‌ها در شمار دلاورانی که به ده برگشتند، یکی هم تاج الدین بود که مردم او را به نام تاجو یاد می‌کردند. وی که به خانه در آمد توجه مادر پیر از ورای پرده‌های اشک و خنده به آستین خالی دست چپ تاجو جلب شد. پسرش  خود را خم کرد که دست او را ببوسد و وی صورتش را می‌بوسید که با دستپاچگی انگشتانش را به روی آستین او کشید وپسرش با لبخندی غمزده گفت:

ننه جان، فدای سرشما شهید شد.

مادر با لحنی حاکی از سوگمندی گفت:

خدایش بیامرزد. (103)

نشان بهادری در الماری حفاظت وگاهگاهی به وسیله‌ی سیف الدین خان از آنجا کشیده می‌شد؛ گرد و غبار آن با دستمال ابریشمی پاک وواپس به جای خود نهاد می‌شد. (107)

در داستان چراغ سبز، نویسنده در مورد گذشته‌ی بشر سخن می‌راند ونظریاتش را صریح و گاه شعارگونه بیان می‌کند. به نوعی نگاهی تاریخی دارد و می‌خواهد در خلال این داستان، گذشته‌ی بشر را نیز بازگو کند.

انسان، سابق بسیار درشت بود. انسان کنونی را که شما می‌بینید نتیجه‌ی میلیون‌ها سال زندگی بشری به روی زمین است و هزاران سال می‌گذرد که سیماها والگوهای مختلف تمدن را به میان آورده و از بین برده. (115)

داستان سید عقب خانه‌ی ما می زیست، کشمکش بر سر این‌است که شخصیت داستان ادعا دارد که سید جمال الدین افغانی در کنار خانه‌ی شان زندگی می‌کند. در حالی‌که سال‌هاست که از مرگ سید گذشته.

من که او را می‌بینم خودِ خودش است؛ ولی حتا استخوان‌های سید هم خاک شده؛ پس وی به این محل از کجا آمده هه؟! (129)

داستان در مورد یک تجربه‌ی ساده‌ی انسانی‌ست، بیان شباهت کسی به یکی از شخصیت‌های مهم تاریخ کشور. در حقیقت، نویسنده مواد خام روایتش را از اطرافش گرفته و آن را پردازش داده است و نشان داده که با همین توصیفات و اتفاقات ساده نیز می‌توان داستانی را رنگ بخشید.

داستان دیگر کاغذها است که مکان این داستان جاده‌ی میوند کابل می‌باشد. توصیف پیرمردی هست که به دیدن پسرش به کابل می‌آید که پسرش در جاده‌ی میوند اطاقکی دارد. او به شهر آمده تا رضایت پسرش را برای ازدواج بگیرد که با خاموشیِ سرد پسرش روبرو می‌شود و پسر با او با بی‌اعتنایی برخورد می‌کند. از حسرت پیرمرد توصیف می‌کند، حسرت نزدیکی و اختلاطی گرم با پسرش.

 این داستان می‌تواند که فاصله و تفاوت و خاموشیِ بین نسل‌ها را شرح دهد. تمام داستان در مورد دغدغه‌ها و تجربه‌های مردم ماست، مردمی که در چهار اطراف نویسنده زندگی می‌کنند.

پیرمرد چندبار خمیازه می‌کشد و با پشت دست جلو دهن خود را می‌گیرد.

بچه کاکایته هم کنغاله کردیم . اگه می‌بودی، ساعتکت تیرمی‌شد.. همسایه‌ها، تمام ده، قوم‌ها کل شان آمده بودند… ارمانم شد که تو نامدی…

به پسرش نگاه می‌کند. بالش را از یک پهلو برداشته به پهلوی دیگر خود می‌گذارد ومنتظر می‌ماند تا پسرش چیزی بگوید؛ ولی او خاموش است. (140)

پدر و پسر، هر دو ناگهان خاموش شده، در لاک خود فرو میروند. دیوار سرد ضخیمی که نمی‌شود آن را لمس کرد؛ اما به خوبی حس می‌شود اتاق محقر و کوچک را به دو بخش مجزا می‌کند. (144)

نتیجه

تمام داستان‌های این مجموعه برآمده از تجربیات خود نویسنده است. او است که همه چیز را دیده، خوب شناخته و برای مخاطب توصیف می‌کند. توصیفاتی ساده و از جنس انسانی که در افغانستان زیست دارد و برایش همه چیز ملموس است. از مردمی می‌گوید که دغدغه‌های ساده‌ای دارند با فقر دست و پنجه نرم می‌کنند، درگیر خرافات‌اند، ارزش‌های متفاوتی را گرامی می‌دارند. خیلی از مسایل برایشان نو و غیر قابل پذیرش است و آن‌ها را به شگفتی اندر می‌سازد. این داستان‌ها حرفی برای گفتن به کسانی دارد که از این جغرافیا نیستند و همچنین چشم آنهایی را که این جغرافیا را با گوشت و پوست و حس زیسته‌اند را باز می‌سازد که به اطراف‌شان بنگرند. حرف‌هایی برای گفتن در این سرزمین است که باید به روایت کشیده شوند واین سلسله همچنان ادامه یابد.